Czym jest azbest i dlaczego jest szkodliwy?

Azbest to grupa minerałów krzemianowych o specyficznych właściwościach fizycznych. Występują one w postaci długich, cienkich włókien – stosunek długości do średnicy włókna przekracza 100:1 – co nadaje tym minerałom bardzo wysoką wytrzymałość na rozciąganie i elastyczność. Ponadto te minerały są odporne na działanie czynników fizycznych, jak różnice temperatur, wilgoć, uszkodzenia mechaniczne oraz na większość substancji chemicznych, w tym substancji żrących. W przyrodzie spotkać można ok. 150 rodzajów tych minerałów.

W czasie obróbki azbestu, a także jego użytkowania, materiał może rozdzielać się na drobne włókna o bardzo szerokim zakresie rozmiarów, od milimetrów, po niedostrzegalne gołym okiem fibryle o średnicy nanometrów. Ich szkodliwość dla zdrowia wynika z tego, że tak drobne elementy mogą wnikać między innymi do dróg oddechowych, skąd nie zawsze mogą zostać usunięte przez nasze mechanizmy obronne. Minerał nie zostaje rozłożony na podstawowe związki chemiczne i stale podrażnia tę część organizmu, gdzie się znalazł, prowadząc do różnych chorób, przede wszystkim chorób płuc, włącznie z nowotworami.

Do produkcji jakich wyrobów wykorzystywano azbest?

Opisane wyżej właściwości fizyczne azbestu, przede wszystkim jego duża wytrzymałość sprawiły, że wkrótce po jego odkryciu stał się on niezwykle popularnym materiałem, wykorzystywanym przede wszystkim w budownictwie, ale także w innych gałęziach przemysłu. Z azbestu wykonywano pokrycia dachowe i okładziny elewacyjne, w postaci płyt płaskich i falistych z eternitu. Azbest dodawano do materiałów, z których produkowane były rury przeznaczone do stosowania w wodno-kanalizacyjnych instalacjach wysokociśnieniowych. Azbest stał się popularnym materiałem izolacyjnym w energetyce, stanowił też materiał termoizolacyjny, filtracyjny, uszczelniający, znalazł się w klockach hamulcowych i tarczach sprzęgłowych, a nawet w maskach przeciwgazowych stosowanych przez wojsko.

Nieśmiałe doniesienia o szkodliwości azbestu pojawiały się podobno już w początkach XX wieku, ale badania potwierdzające tę szkodliwość zaczęto prowadzić w latach 60-tych. Produkty zawierające ten minerał zaczęto wycofywać z produkcji w latach 80, ale jeszcze przez 20 lat dopuszczone były określane jako spoiste (o gęstości przekraczającej 1600 kg/m3), w tym takie, gdzie azbest związany był cementem, czyli popularny eternit. Argumentowano, że dopóki materiał nie zostanie uszkodzony, azbest nie przedostaje się do powietrza, zatem nie stanowi zagrożenia. Stosowanie wyrobów miękkich, o gęstości poniżej 1000 kg/m3, zostało zakazane znacznie wcześniej niż wyrobów twardych.

Przeczytaj: Zanieczyszczenie powietrza, czyli jak sprawdzić jakość powietrza w okolicy interesującej nas działki

Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032

Z wyrobami zawierającymi azbest wciąż możemy się spotkać w starych budynkach, nieremontowanych od lat 80-tych, zarówno w czasie prac remontowych, jak i rozbiórkowych. Płyty z eternitu nadal widujemy na budynkach jednorodzinnych. Zgodnie z oficjalnymi szacunkami na terenie Polski na chwilę obecną (koniec 2023 roku) znajduje się ok 7 mln. ton wyrobów zawierających azbest, przy czym liczba ta może być nawet dwukrotnie wyższa, gdyż inwentaryzacja wyrobów azbestowych opierała się przede wszystkim na składaniu oświadczeń przez osoby i instytucje o tym, że na terenie ich nieruchomości takie wyroby się znajdują.

W oparciu o tę inwentaryzację Rada Programowa przy Ministerstwie Rozwoju i Technologii, w ramach Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 sporządziła i wciąż uaktualnia cyfrowa Bazę Azbestową. Posługując się danymi pochodzącymi z tego narzędzia nasz portal Dzialki360.pl w raporcie o działce uwzględnia informację o tym, czy w odległości mniejszej niż 200 m od działki, którą interesuje się inwestor, znajdują się wyroby zawierające azbest. Podajemy także, czy w danej lokalizacji te wyroby zostały już usunięte, czy też jest to materiał stanowiący zagrożenie:

• I stopnia, wymagające pilnego usunięcia lub zabezpieczenia;
• II stopnia, wymagające ponownej oceny w ciągu 1 roku;
• III stopnia, wymagające ponownej oceny w ciągu 5 lat.

Aby wygenerować taki raport, wyszukaj działkę na mapie.

Decydując się na kupno działki warto wiedzieć, czy jest ona i jej najbliższa okolica wolna od wyrobów azbestowych, czy też musimy się liczyć z koniecznością poniesienia dodatkowych wydatków na usunięcie lub neutralizację tego zagrożenia.

Jak usunąć wyroby azbestowe?

Wyrobów zawierających azbest w żadnym wypadku nie można usuwać samodzielnie. W opisanym wcześniej Programie Oczyszczania powinny brać udział wszystkie gminy na terenie kraju i w ramach realizacji gminnych programów usuwania azbestu delegują do tej czynności konkretną firmę opłacaną ze środków budżetowych, albo pozostawiają wybór firmy właścicielom nieruchomości i po wykonaniu zadania zwracają część poniesionych wydatków lub udzielają innej formy wsparcia. Czasem taki program ustalany jest na jeden okres rozliczeniowy gminy, czyli jeden rok, a w kolejnym roku ogłaszany jest nowy przetarg. Jeśli gmina w danym momencie nie ma funkcjonującego programu gminnego, może się ona zwrócić w imieniu inwestora o finansowanie usunięcia azbestu ze środków funduszy ochrony środowiska.

Ze swojej strony inwestor musi zaprojektować i kupić materiały na wykonanie nowego pokrycia dachowego, zabezpieczenie elewacji, czy też zastąpienie innych elementów wyrobami bezazbestowymi. Tu także można się ubiegać o dotacje w ramach wymiany elementów zawierających azbest, na bezazbestowe, ale przynajmniej część wydatków trzeba pokryć z własnej kieszeni. Na właścicielu nieruchomości spoczywa też obowiązek zgłoszenia zamiaru rozpoczęcia prac do inspekcji pracy, inspekcji sanitarnej oraz do organu nadzoru budowlanego. Dobrze również sprawdzić, czy odpady na pewno zostaną wywiezione na składowisko posiadające odpowiednie uprawnienia i uwzględnione w publicznie dostępnym wykazie składowisk odpadów azbestowych. Po zakończeniu prac przez firmę, warto się upewnić, czy usunięto wszystkie odpady, a także pozostałości pyłu azbestowego oraz czy teren nieruchomości został uprzątnięty, a następnie upomnieć się o wynik badania jakości powietrza, zwłaszcza jeśli usuwane były wyroby azbestowe “miękkie”.

Przeczytaj: Co sprawdzić przed kupnem działki?