Działka na obszarze objętym formą ochroną przyrody

Ochrona przyrody a ochrona środowiska naturalnego – czy to to samo?

W polskim prawodawstwie obowiązują dwie odrębne ustawy:

• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U.2023.0.1336 t.j.),
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U.2022.0.2556 t.j.).

Ta pierwsza określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu. Druga natomiast określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, w tym warunki ochrony zasobów środowiska, koszty korzystania z tych zasobów, oraz warunki wprowadzania substancji lub energii do środowiska naturalnego. Określa także obowiązki organów administracji, odpowiedzialność oraz sankcje za nieprzestrzeganie przepisów. Prawo ochrony środowiska wprowadza pojęcie zrównoważonego rozwoju oraz określa związane z nim wymagania wobec społeczeństwa.

Formy ochrony przyrody w Polsce wynikające z prawa polskiego i europejskiego

Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody wyznaczone są na terenie kraju obszary podlegające ochronie. Warto wiedzieć, że dla niektórych z tych form wyznaczany jest nie tylko właściwy obszar chroniony, ale także jego otulina – strefa ochronna granicząca z daną formą ochrony przyrody i wyznaczona dla niej indywidualnie, w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka.

Podstawowe formy ochrony przyrody to:

• parki narodowe;
• rezerwaty przyrody;
• parki krajobrazowe;
• obszary chronionego krajobrazu;
• obszary Natura 2000;
• pomniki przyrody;
• stanowiska dokumentacyjne;
• użytki ekologiczne;
• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;
• ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

W drodze porozumienia z państwami sąsiednimi mogą również zostać wyznaczane przygraniczne obszary cenne pod względem przyrodniczym w celu ich wspólnej ochrony.

Przeczytaj: Strefy ochrony uzdrowiskowej a inwestycja budowlana

Gdzie można, a gdzie nie można się budować?

Dla obszarów chronionych pod względem przyrodniczym obowiązuje wiele nakazów i zakazów dotyczących przede wszystkim postępowania wobec roślin, zwierząt, grzybów, a także krajobrazu przyrodniczego i kulturowego. W naszym artykule skupiamy się wyłącznie na ustaleniach związanych z możliwościami inwestycyjnymi na terenach chronionych. Chodzi tu o zakazy zabudowy lub ograniczenia dotyczące funkcji powstających obiektów, albo parametrów i wskaźników kształtowania zabudowy.

Parki narodowe i rezerwaty przyrody

Co do zasady na terenie parków narodowych i rezerwatów przyrody obowiązuje całkowity zakaz zabudowy, za wyjątkiem obiektów związanych bezpośrednio z funkcją parku lub rezerwatu. Nawet te są jednak zwykle lokalizowane na granicy parku z otuliną albo już w otulinie. Ponadto, jeśli w otulinie parku narodowego dopuszczona jest zabudowa, zwykle pojawiają się ograniczenia dotyczące wysokości budynków, ich funkcji, czy na przykład geometrii dachów.

Parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu

Na terenie parków krajobrazowych również mogą występować zakazy zabudowy, ewentualnie może być dopuszczona funkcja związana na przykład z turystyką, w ograniczonym zakresie. Możliwa jest też kontynuacja istniejącej funkcji i formy budynków, jeśli ochroną krajobrazową objęty jest krajobraz kulturowy. Zasady ustalane są indywidualne dla każdego parku. Otulin parków krajobrazowych dotyczą podobne zasady, jak otulin parków narodowych. W obszarach chronionego krajobrazu natomiast wydzielane są strefy dopuszczone do zabudowy oraz wyłączone z zabudowy, na przykład w dolinach rzek.

Pozostałe formy ochrony przyrody

Obszary Natura 2000, użytki ekologiczne i stanowiska dokumentacyjne to zwykle niewielkie – w porównaniu z parkami narodowymi czy krajobrazowymi – tereny, na których najczęściej nie jest dopuszczana jakakolwiek zabudowa. Pomniki przyrody są punktowymi obiektami, które mogą występować na terenach niezabudowanych, lub zabudowanych. Ustawa przewiduje ochronę drzew stanowiących pomniki przyrody aż do ich samoistnego całkowitego rozpadu – na terenach niezabudowanych i pod warunkiem, że nie stanowią zagrożenia dla ludzi lub mienia. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe obejmują zarówno krajobraz naturalny, jak i kulturowy o szczególnych walorach widokowych lub estetycznych. Z tego względu zabudowa jest tu dopuszczana, ale obwarowana koniecznością dostosowania jej formy do istniejącego krajobrazu kulturowego. Ochrona gatunkowa, jeśli nie jest związana z obszarem parku, rezerwatu czy inną formą ochrony przyrody, nie dotyczy zamierzeń inwestycyjno-budowlanych.

Przeczytaj: Nieruchomości objęte ochroną zabytków

Gdzie można znaleźć informacje o zasadach obowiązujących na danym terenie?

Obszary chronione powstają na mocy aktów prawnych wydawanych na niemal wszystkich szczeblach administracji. To w nich przede wszystkim należy szukać konkretnych zapisów dotyczących danego terenu.

• Parki narodowe oraz ich otuliny wyznaczane są na mocy rozporządzenia Rady Ministrów.
• Obszary rezerwatu przyrody wraz z otuliną, jeśli jest ona wyznaczana, określane są w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.
• Parki krajobrazowe wraz z otuliną, jeśli jest ona wyznaczona, jak również obszary chronionego krajobrazu powstają na mocy uchwały sejmiku województwa.
• Wyznaczenie obszarów specjalnej ochrony ptaków lub specjalnych obszarów ochrony siedlisk, określanych jako obszary Natura 200 następuje w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska.
• Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze uchwały rady gminy.
• W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową lub ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być ustalane strefy ochrony – za ich ustalanie odpowiedzialny jest Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska.

Wszystkie formy ochrony przyrody dostępne są oczywiście jako dane geoprzestrzenne. Ich rejestr prowadzi Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, a dla konkretnej działki można się z nimi zapoznać dzięki naszemu raportowi o działce Dzialki360.pl. W tym celu znajdź działkę na mapie i zamów dla niej kompleksową analizę, która w sekcji "Formy ochrony przyrody" przedstawia parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary Natura 2000 oraz rezerwaty przyrody, zlokalizowane w odległości 1 km od granic wybranego obszaru:

‍Trzeba jedynie pamiętać o tym, że wprawdzie prezentowane dane – zarówno na naszym geoportalu, jak i na portalu GDOŚ – pochodzą z aktów prawnych dotyczących form ochrony przyrody, to nie stanowią podstawy do dokonywania czynności prawnych. Jedynie zapisy konkretnego aktu prawnego dotyczącego danej formy ochrony przyrody są dokumentem ustalającym jej lokalizację i przebieg granic, oraz zasady obowiązujące w tych granicach. W razie wątpliwości najlepiej skontaktować się z organem właściwym dla danej formy ochrony przyrody, czyli tym, który ją utworzył lub ustanowił.

Wiedza o tym, czy na danej działce występują jakieś formy ochrony przyrody to nie tylko informacja o tym, czy można, czy też nie można się budować. Dla wielu inwestycji dopuszczalne parametry, na przykład wskaźniki powierzchni zabudowy, są inne, jeśli realizowana jest ona na obszarze objętym ochroną, a inne, jeśli poza takim obszarem. O tych zasadach mówi wspomniane na wstępie Prawo Ochrony Środowiska, a więcej na ten temat powiemy w jednym z naszych kolejnych artykułów (zob. "Inwestowanie w działki w kontekście ochrony środowiska przyrodniczego").

Przeczytaj również: Co sprawdzić przed kupnem działki?