Strefy ochronne wokół cmentarzy

Regulacje prawne dotyczące stref ochronnych wokół cmentarzy

Obowiązujące w dacie publikacji tego artykułu przepisy dotyczące cmentarzy pochodzą z 1959 roku. Są one oczywiście aktualizowane i zmieniane, jednak zasadniczy problem związany z lokalizowaniem budynków w sąsiedztwie cmentarzy nie został dotychczas jednoznacznie sprecyzowany. Z rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 25 sierpnia 1959 r. w sprawie określenia, jakie tereny pod względem sanitarnym są odpowiednie na cmentarze (Dz.U. 1959 nr 52 poz. 315), czyli przepisu wykonawczego do ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U.2023.0.887 t.j. ze zm.) wynikają jedynie odległości w jakich należy sytuować nowo powstające cmentarze w odniesieniu do “zabudowań mieszkalnych, zakładów produkujących artykuły żywności, zakładów żywienia zbiorowego i zakładów przechowujących artykuły żywności oraz studzien, źródeł i strumieni służących do czerpania wody do picia i potrzeb gospodarczych”.

Na podstawie tego przepisu, który bardziej szczegółowo omawiamy w dalszej części artykułu, sądy administracyjne orzekają o zachowaniu odpowiednich odległości w sprawach spornych. Jedynym sposobem zagwarantowania bezpieczeństwa higieniczno-sanitarnego przez organy administracji publicznej, jest ustalanie stref ochronnych wokół cmentarzy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Taka strefa, gdzie występuje całkowity zakaz zabudowy, wynika wtedy z aktu prawa miejscowego, kwestia niedopuszczalności zabudowy jest tu zatem bezsporna.

Dlaczego cmentarz stanowi zagrożenie higieniczno-sanitarne?

Miejsca pochówku zwłok stanowić mogą zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt i ogólnie dla środowiska. Zwłaszcza obecnie, kiedy w okolicach większych miast tworzone są swego rodzaju “nekropolie” o powierzchni wielu hektarów (Cmentarz Centralny w Szczecinie, założony na przełomie XIX i XX wieku, zajmuje obecnie aż 173 hektary). W gruncie gromadzą się tam przede wszystkim gazy takie jak amoniak, dwutlenek węgla czy metan oraz substancje organiczne, na przykład kadaweryna, która degraduje do jonów amonowych, azotynów i azotanów, a te w dużych stężeniach są toksyczne. Pojawiają się też patogeny takie jak wirusy i bakterie, w tym wektory chorób zakaźnych. Ocenia się, że cmentarze mogą być jednym ze źródeł pochodzenia bakterii antybiotykoodpornych.

Mikroby, na szczęście, rozprzestrzeniają się w gruncie dość słabo. Większy zasięg skażenia mają metale ciężkie i związki nieorganiczne. Coraz bardziej istotnym zagrożeniem są substancje chemiczne używane do balsamowania zwłok. Najbardziej powszechną substancją jest formalina, bazująca na formaldehydzie, który jest potencjalnie kancerogenny, powoduje także schorzenia płuc i inne dolegliwości zdrowotne. Także trumny zabezpieczane są środkami konserwującymi, lakierami i impregnatami, które z upływem czasu przedostają się do gleby i do środowiska.

Jaka powinna być odległość zabudowań od cmentarza?

W oparciu o badania przenikania substancji organicznych powstających w procesie rozkładu zwłok do gleby i do wód gruntowych, powstały wytyczne dotyczące odległości cmentarzy od siedzib ludzkich. Wspomniane wcześniej rozporządzenie określa odległość terenów, które mogą zostać przeznaczone na nowe cmentarze od istniejących zabudowań mieszkalnych oraz tych związanych z przetwórstwem i przechowywaniem żywności. Wynosi ona 150 m, ale w przypadku, gdy na obszarze wokół cmentarza istnieje sieć wodociągowa i wszystkie budynki są do niej podłączone, ta odległość może zostać zmniejszona do 50 m.

Projekt nowej ustawy z 2021 roku zakładał zmniejszenie szerokości “strefy ochronnej” wokół cmentarzy do 35 m od muru, pod warunkiem, że w przestrzeni przed murem cmentarnym znajdować się będą wyłącznie kolumbaria (zbiorowe grobowce z urnami zawierającymi prochy zmarłych poddanych kremacji). Ten projekt dotychczas nie wszedł jednak w życie.

Bardziej restrykcyjne zapisy dotyczą stosunków wodnych występujących w terenie, w jakim może powstać cmentarz. Przy planowaniu nowego cmentarza konieczna jest ocena kierunków spływu wód powierzchniowych oraz głębokości zwierciadła wód gruntowych z podaniem wahań jego poziomu na przestrzeni czasu. Ocenia się również kierunek spadku warstw wodonośnych. Wszelkie ujęcia wody, w tym studnie muszą się znajdować w odległości większej niż 500 m od planowanego cmentarza, a wody gruntowe muszą znajdować się na głębokości większej niż 2,5 m.

Dokumenty planistyczne sporządzane zarówno dla istniejących cmentarzy, jak i dla nowoprojektowanych obszarów przewidzianych pod tę funkcję przyjmują te same odległości w odwrotną stronę. Oznacza to, że wokół cmentarza wyznaczana jest strefa ochronna, w której bądź przewiduje się funkcję inną niż mieszkalna lub usługowa (na przykład drogi), albo na terenach, które potencjalnie mogłyby zostać przekształcone na mieszkalne, na przykład rolnych, wprowadza się zakaz zabudowy.

Jak sprawdzić, czy działka znajduje się w pobliżu cmentarza?

Gdy szukamy działki pod inwestycję, wiedza o jej bliższym i dalszym otoczeniu pomaga podjąć decyzję o tym, czy powinniśmy dany teren brać pod uwagę w naszych planach. Dzięki funkcjonalnościom raportu o działce, który można pobrać na portalu Dzialki360.pl, inwestorzy mogą w łatwy sposób uzyskać wiele informacji – na przykład o tym, jaka jest odległość działki lub terenu od pobliskiego cmentarza. Można tu znaleźć również, uwzględnione w danych wynikających z planu zagospodarowania przestrzennego, strefy ochronne wokół cmentarza. Wyszukaj działkę na mapie i wygeneruj dla niej raport z informacjami w tym zakresie.

Posiadając taką wiedzę, możemy łatwiej podjąć decyzję o tym, czy chcemy w daną działkę zainwestować.

Pozazdrowotne aspekty przemawiające za zachowaniem odległości od cmentarzy

Cmentarze stanowią nie tylko potencjalne zagrożenie epidemiologiczne. Obarczone są także złą sławą, przesądami i niemożliwym do wyjaśnienia na drodze naukowej ogólnie negatywnym nastawieniem. A można przecież uznać, że stary cmentarz, porośnięty często wysoką, okazałą zielenią, stanowi ładny widok i zapewnia tak pożądane przez nas świeże powietrze. Zwolennicy przeznaczenia terenów wokół-cmentarnych “dla żywych”, czyli przywrócenia ich inwestycjom, podnoszą także ten argument, że stosowane obecnie zabezpieczenia przeciwko zagrożeniom epidemiologicznym są o wiele bardziej zaawansowane technologicznie i gwarantują większe bezpieczeństwo, niż siedemdziesiąt lat temu, gdy powstawała nadal obowiązująca ustawa. Może warto zgłębić takie właśnie nastawienie.

Rozważając inwestycję sąsiadującą z cmentarzem, zwłaszcza starym, należy też zwrócić uwagę na to, że wiele nagrobków stanowi dziś wartość artystyczną, a nawet zabytkową. Wiele cmentarzy, jak choćby Cmentarz Powązkowski w Warszawie, objęte są ścisłą ochroną konserwatorską. Na innych cmentarzach do rejestru zabytków wpisane są konkretne, wiekowe, rzeźbione nagrobki. Na ich ochronę przeprowadza się zbiórki i kwesty. Budowa nowych obiektów w takim sąsiedztwie dodaje im prestiżu, ale wiąże się też z koniecznością dostosowania charakteru tej zabudowy do wymagań właściwego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Przeczytaj również: Strefy ochronne wokół terenów zamkniętych